NIS2 Nederland 2026: Complete Gids voor de Educatiesector

De Nederlandse onderwijssector staat voor een ingrijpende verandering op het gebied van cybersecurity. Met de invoering van de Cyberbeveiligingswet (Cbw) in 2026 – de Nederlandse implementatie van de Europese NIS2-richtlijn – krijgen hogescholen en universiteiten te maken met strikte verplichtingen voor digitale veiligheid. In dit artikel laten we precies zien wat deze wetgeving betekent voor onderwijsinstellingen en hoe ze zich kunnen voorbereiden.

Wat is de NIS2-richtlijn en waarom valt onderwijs hieronder?

De Network and Information Security Directive 2 (NIS2) is een Europese richtlijn die eind 2022 is vastgesteld om de cyberweerbaarheid en digitale veiligheid binnen de EU te versterken. Nederland zet deze richtlijn om in de Cyberbeveiligingswet, die naar verwachting in het tweede kwartaal van 2026 van kracht wordt.

Onderwijs als kritieke sector

Minister Bruins van Onderwijs heeft besloten dat hogescholen en universiteiten onder de reikwijdte van de Cyberbeveiligingswet vallen. Deze beslissing is niet zonder controverse: de onderwijssector zelf heeft bezwaar gemaakt tegen deze aanwijzing, waarbij Universiteiten van Nederland, Vereniging Hogescholen, de MBO Raad en SURF hun bezorgdheid hebben geuit.

Toch is de keuze begrijpelijk vanuit het perspectief van digitale weerbaarheid. Onderwijsinstellingen beheren gevoelige gegevens van studenten en medewerkers, zijn essentieel voor de kenniseconomie en spelen een cruciale rol in de continuïteit van onderwijs en onderzoek. Een cyberaanval op een universiteit kan niet alleen de studievoortgang van duizenden studenten verstoren, maar ook waardevolle onderzoeksdata en intellectueel eigendom in gevaar brengen.

Wat zijn de belangrijkste verplichtingen voor onderwijsinstellingen?

De Cyberbeveiligingswet legt diverse verplichtingen op aan hogescholen en universiteiten. Deze zijn onder te verdelen in verschillende categorieën.

Risicobeheer en technische maatregelen

Onderwijsinstellingen moeten “passende en evenredige maatregelen” treffen om cybersecurityrisico’s te beheersen. Dit omvat:

• Implementeren van incidentresponsplannen
• Zorgen voor bedrijfscontinuïteit en crisisbeheer
• Veiligstellen van de supply chain en leveranciersrelaties
• Toepassen van beveiligingsmaatregelen voor netwerk- en informatiesystemen
• Regelmatig uitvoeren van risicoanalyses

Meldplicht van incidenten

Een van de meest concrete verplichtingen is de meldplicht. Onderwijsinstellingen zijn verplicht om cybersecurity-incidenten te melden bij de Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (RDI). Dit geldt zowel voor actuele incidenten als voor bijna-incidenten die significant risico kunnen vormen.

Registratieplicht

Organisaties die onder de Cyberbeveiligingswet vallen, moeten zich registreren bij de RDI. De Rijksoverheid heeft hiervoor tools ontwikkeld waarmee instellingen kunnen vaststellen of zij onder de wet vallen en zich kunnen registreren.

Bestuurlijke aansprakelijkheid

Een belangrijk verschil met eerdere regelgeving is de persoonlijke aansprakelijkheid van bestuurders. Het management van onderwijsinstellingen is verantwoordelijk voor naleving van de wet en moet aantoonbaar goedkeuring verlenen aan de genomen cybersecuritymaatregelen. Nalatigheid kan leiden tot bestuurlijke boetes en reputatieschade.

Opleidingsplicht

Bestuurders krijgen een opleidingsplicht: ze moeten binnen twee jaar na inwerkingtreding van de wet de benodigde kennis opdoen en vaardigheden ontwikkelen om hun verantwoordelijkheden op het gebied van cybersecurity te kunnen dragen.

Tijdlijn en implementatiefasen

De onderwijssector krijgt enige ademruimte bij de implementatie. Voor zover nu bekend zal er voor de onderwijssector wél een implementatieperiode zijn voor de governance- en zorgplichtverplichtingen – in tegenstelling tot andere sectoren die deze direct moeten naleven.

De verwachte tijdlijn ziet er als volgt uit:

• Tweede kwartaal 2026: Inwerkingtreding Cyberbeveiligingswet
• Direct van kracht: Registratie- en meldplicht
• Gefaseerd: Governance- en zorgplichtverplichtingen voor onderwijs
• 2028: Uiterlijke deadline voor voltooiing opleidingsplicht bestuurders

Praktische voorbereidingsstappen voor onderwijsinstellingen

Onderwijsinstellingen kunnen niet afwachten tot de wet van kracht wordt. Het is essentieel om nu al te beginnen met voorbereidingen.

Stap 1: Beoordeel uw huidige cybersecurity-positie

Start met een grondige cybersecurity-audit. Inventariseer welke systemen kritiek zijn, waar kwetsbaarheden zitten en hoe de huidige beveiligingsmaatregelen zich verhouden tot de NIS2-vereisten.

Stap 2: Breng uw leveranciersrisico’s in kaart

De NIS2-richtlijn legt sterk de nadruk op supply chain security. Onderwijsinstellingen zijn vaak afhankelijk van externe software- en SaaS-leveranciers voor hun kritieke systemen zoals studieadministratie, onderwijsplatformen en onderzoeksdatabases. Een verstoring bij deze leveranciers kan direct impact hebben op de continuïteit van uw onderwijs.

Hier speelt een goed ingerichte escrow-voorziening een belangrijke rol. Door kritieke software en data te laten borgen in een escrow-constructie, zorgt u ervoor dat uw instelling toegang behoudt tot essentiële systemen, zelfs als een leverancier failliet gaat of niet meer aan zijn verplichtingen kan voldoen. Dit is niet alleen verstandig risicobeheer, maar draagt ook direct bij aan het voldoen aan de continuïteitseisen van NIS2.

Stap 3: Stel een incidentresponsplan op

Ontwikkel een uitgebreid plan voor het herkennen, reageren op en herstellen van cybersecurity-incidenten. Zorg dat dit plan voldoet aan de meldvereisten van de Cyberbeveiligingswet.

Stap 4: Investeer in bestuurlijke cybersecurity-kennis

Begin al met het opleiden van bestuurders en managementleden op het gebied van cybersecurity. Dit voldoet niet alleen aan de toekomstige wettelijke verplichting, maar versterkt ook de security-cultuur binnen uw organisatie.

Stap 5: Registreer tijdig

Zodra de registratiemodule beschikbaar is, registreer uw instelling bij de RDI. Dit voorkomt dat u na inwerkingtreding van de wet in tijdnood komt.

Uitdagingen specifiek voor de onderwijssector

De onderwijssector heeft unieke uitdagingen bij het voldoen aan NIS2:

Beperkte middelen: Veel onderwijsinstellingen kampen met krapte in budgetten en IT-capaciteit. De investeringen die nodig zijn voor NIS2-compliance kunnen een aanzienlijke financiële druk vormen.

Complexe IT-omgevingen: Universiteiten en hogescholen hebben vaak historisch gegroeide IT-landschappen met verouderde systemen, diverse platforms en een grote mate van decentralisatie.

Internationale samenwerking: Hoger onderwijsinstellingen werken intensief samen met internationale partners en moeten gegevens uitwisselen. Dit maakt compliance complexer, zeker wanneer andere landen andere regelgeving hanteren.

Academische vrijheid en openheid: De cultuur van open wetenschap en kennisdeling kan op gespannen voet staan met strikte beveiligingsprotocollen.

Bescherming van intellectueel eigendom en onderzoeksdata

Een belangrijk aandachtspunt voor hoger onderwijsinstellingen is de bescherming van onderzoeksdata en intellectueel eigendom. Universiteiten beheren vaak zeer waardevolle onderzoeksresultaten die kunnen variëren van medische doorbraken tot technologische innovaties.

Bij het beveiligen van deze assets moet worden gedacht aan:

• Data-escrow voor kritieke onderzoeksresultaten: Het veiligstellen van onderzoeksdata bij een onafhankelijke derde partij kan essentieel zijn voor de continuïteit van langlopend onderzoek.
• Toegangscontrole en encryptie: Strikte protocollen voor wie toegang heeft tot gevoelige onderzoeksdata.
• Backup en herstelstrategieën: Robuuste systemen om datalies te voorkomen en snel te kunnen herstellen na incidenten.

De rol van escrow in NIS2-compliance

Voor onderwijsinstellingen die afhankelijk zijn van kritieke softwareapplicaties – zoals studieadministratiesystemen, digitale leeromgevingen en onderzoeksdatabases – kan escrow een essentieel onderdeel zijn van de NIS2-compliance strategie.

Een professionele escrow-voorziening zorgt ervoor dat:

• Broncodes en technische documentatie veilig worden opgeslagen bij een onafhankelijke, ISO 27001-gecertificeerde partij
• SaaS-applicaties kunnen worden overgenomen of voortgezet bij uitval van de leverancier
• Kritieke data beschikbaar blijft en toegankelijk is, zelfs in crisissituaties
• Continuïteit gewaarborgd is, wat direct bijdraagt aan het voldoen aan de bedrijfscontinuïteitseisen van NIS2

Voor onderwijsinstellingen die met beperkte middelen moeten voldoen aan de strenge eisen van de Cyberbeveiligingswet, biedt een goed ingerichte escrow-constructie een efficiënte manier om leveranciersrisico’s af te dekken zonder de volledige complexiteit van systemen zelf te hoeven overnemen.

Conclusie: Voorbereiding is cruciaal

De komst van de Cyberbeveiligingswet in 2026 betekent een paradigmaverschuiving voor hogescholen en universiteiten in Nederland. Hoewel de wet nog niet van kracht is, kunnen onderwijsinstellingen zich niet permitteren af te wachten. De complexiteit van de verplichtingen, de bestuurlijke aansprakelijkheid en de potentiële boetes maken het essentieel om nu al te beginnen met voorbereiden.

Door een grondige inventarisatie van risico’s, het implementeren van robuuste beveiligingsmaatregelen en het inrichten van continuïteitsvoorzieningen zoals escrow-constructies, kunnen onderwijsinstellingen zich niet alleen voorbereiden op de wettelijke verplichtingen, maar ook hun digitale weerbaarheid fundamenteel versterken. Dit beschermt niet alleen de instelling zelf, maar ook de studenten, medewerkers en de waardevolle kennis en onderzoeksresultaten die zij beheren.